ابعاد حقوقی نفقه در گفتگوی مسعود محمدی با روزنامه حمایت

^{مفهوم نفقه در مقررات ايران}

یک وكیل دادگستری در مورد چیستی نفقه، به «حمايت» می گويد: از نظر حقوقی، نفقه عبارت از چیزهايی است كه شخص برای زندگی به آن احتیاج دارد؛ از قبیل خوراک، پوشاک، مسکن و وسايل منزل. این وکیل پایه یک ادامه می دهد: نفقه به دو قسمت است؛ نفقه زوجه و نفقه اقارب. اين وكیل دادگستری تصريح می كند: نفقه زوجه كه در اين جا مد نظر است، چنان که ماده 1107 قانون مدنی بیان می كند نفقه  عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت كه به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم يا احتیاج او به واسطه مرض يا نقصان اعضا. اين كارشناس حقوقی در مورد چگونگی پرداخت نفقه تصريح می كند: علی الاصول می بايست نفقه بر مبنای مواردی که ماده 1107 قانون مدنی بر شمرده است، محاسبه و تعیین شود. يعنی هزينه مسکن، البسه، غذا، اثاث البیت، پیش بینی خادم و امثال آن، بررسی و میزان نفقه تعیین شود. البته محاكم قضايی با ارجاع امر به كارشناسی از طريق كارشناسان رسمی دادگستری يا خبرگان محلی در شهرهای كوچك میزان نفقه را تعیین می كند. ولی تا آن جايی كه بنده بررسی كرده ام و سابقه دارم، ارقام تعیین شده به وسیله كارشناس با هزينه های واقعی و میزان نفقه واقعی مطابقت ندارد و شايد آنان مصلحتی، مبالغی را برآورد و تعیین می كنند.

^{تكليف نفقه بعد از طلاق}

این وکیل پایه یک دادگستری در مورد موضوعاتی كه در دايره مفهوم نفقه قرار دارد، می گويد: نفقه شامل همه نیازهايی است كه زن به آن احتیاج دارد، طبق ماده 1107 قانون مدنی نفقه عبارت است از همه نیازهايی كه زن متناسب با وضعیتش به آن ها احتیاج دارد. مانند مسکن، خوراک، پوشاک، دارو و خدمتکار در صورت احتیاج و يا عادت به آن. این وکیل دادگستری بیان می كند از آن جايی كه مرد ريیس است، می تواند نیاز شغلی زن را محدود يا محروم كند و برای رفع احتیاجات زن قانونگذار مرد را ملزم به برآورده كردن اين نیازها كرده است. این وکیل پایه یک توضیح می دهد نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزينه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت يا احتیاج، به واسطه نقصان يا مرض. اين وکیل پایه یک دادگستری می گويد در قانون مدنی از ماده 1106 به بعد در مورد آن قوانینی آورده شده است. قانونگذار می گويد نفقه زن با توجه به زندگی كه زن در گذشته داشته، مشخص می شود. به طور مثال اگر در خانه پدری خدمتکار داشته، شوهر نیز موظف است برای او خدمتكار بگیرد. وکیل دادگستری تاكید می كند نفقه جزو ديونی است كه فرد می تواند نسبت به گرفتن آن حتی برای زمان های گذشته نیز اقدام كند، به طور مثال اگر فرد ثابت كند سال گذشته شوهر به او نفقه نمی داده، شوهر موظف است نفقه سال گذشته را نیز به زن بپردازد. این وکیل پایه یک در ادامه درباره نفقه بعد از طلاق و بعد از مرگ بیان می كند كه اين امر محدود به نفقه طهر است، و مدت آن در طلاق سه ماه و ده روز است که به ايام عده تعبیر می شود. عده طلاق سه ماه و ده روز است ولی عده وفات چهار ماه و ده روز است. در هر حال نفقه وفات نسبت به تمام زن هايی كه همسرشان را بر اثر فوت از دست می دهند، تعلق خواهد داشت و هیچ فرقی بین زن يائسه و باكره نیست. در صورتی كه در امر طلاق، مواردی فاقد عده باشد، نفقه ای نیز در آن موارد در كار نخواهد بود.

^{نفقه اقارب}

اين وکیل دادگستری ادامه می دهد از ديگر افرادی كه نفقه به آن ها تعلق می گیرد اولاد هستند. وکیل پایه یک می گويد پدر وظیفه پرداخت نفقه در مورد اولاد را بر عهده دارد و در صورت نبودن پدر، پدربزرگ و اگر او نیز نبود پرداخت نفقه در مورد اولاد بر عهده مادر است. همچنین پرداخت نفقه به اقارب نسبی نیز صورت می گیرد كه در خط عمودی صعودی يا نزولی قرار می گیرند یعنی پدر وظیفه دارد به پسر خود و نوه اش و پدرش و پدربزرگ خود نیز نفقه بدهد.

^{شرايط منفق و نفقه گيرنده}

اين وکیل دادگستری در مورد شرايط شخص واجب النفقه می گويد فردی مستحق نفقه است كه پولی نداشته باشد و نتواند كار پیدا كند يا توانایی كار كردن نداشته باشد كه او را تامین كند. وی در مورد شرايط شخص منفق می گويد: کسی می تواند نفقه بدهد كه وسعش برسد و بر طبق اين قوانین، افراد می توانند درخواست كنند و نفقه كه شامل مسکن، لباس و پوشاک است را در صورت شرايط لازم بگیرند.

^{بخشش حق نفقه}

اين وکیل دادگستری در پاسخ به اين سوال كه آيا زن می تواند از حق نفقه خود صرف نظر كند، می گويد به طور کلی هر چیزی را كه قانون بگويد به فردی تعلق دارد، آن فرد می تواند آن را ببخشد؛ بنابراين زن نیز می تواند نفقه خود را ببخشد. به طور مثال، در زمان جدایی مشخص می شود شوهر دو سال نفقه زن را نداده است و زن می تواند نفقه را نخواهد. وی تاكید می كند: نکته ای كه در اين رويه قانون گذار مشخص كرده اين است كه قانون گذار می گويد: زمانی كه زن و شوهر با هم زندگی می كنند، دلیل بر اين است كه شوهر نفقه را پرداخت می كند و زن زمانی می تواند بگويد مرد نفقه او را نداده كه باهم زندگی نکنند و يا همسر او را از خانه بیرون انداخته باشد.

^{بررسی تطبیقی مقررات نفقه}

اين وکیل دادگستری خاطرنشان می كند: در كشورهای ديگر نیز نفقه زن و اولاد بر عهده همسر است و حتی در بعضی از موارد، ضمانت اجرا و مجازات های سنگین تر از ايران نیز دارند. در مورد كشورهای ديگر نیز با توجه به اين كه نفقه تکلیفی است كه در اسلام مشخص شده، به اين نتیجه می رسیم كه تمام كشورهای اسلامی قوانینی مربوط به نفقه را دارا هستند. اما ضمانت اجرای آن در كشورهای مختلف با توجه به شرايط اقلیمی و نوع زندگی، تفاوت دارد. این وکیل پایه یک در بررسی تطبیقی میان مقررات نفقه در قانون و فقه می گويد: قوانینی كه در كشور ايران وجود دارد، از فقه اقتباس شده اند و كاملند. زيرا افراد تا به امروز توانسته اند طبق همین قوانین، به حقوق خود مانند نفقه برسند. وکیل دادگستری خاطرنشان می كند: بهتر است ضمانت اجرای اين گونه قوانین، سنگین تر باشد تا افراد قانون گريز نتوانند با استفاده از میانبرهای قانونی كه وجود دارد، از اجرای قانون فرار كنند.

^{نقش اخلاق در تقويت بنيان خانواده}

اين وکیل دادگستری در انتها به اهمیت رعايت اخلاق در كانون خانواده اشاره می كند و به عنوان یک حقوقدان تاكید می كند كه مراجعه به دادگاه و استفاده از قوانین، بايد به عنوان آخرين راه شناخته شود. وی می گويد: بايد تاكید بر بحث كرامت و احترام به انسانیت آدم ها باشد. مهم ترين موضوع، در بحث فرهنگ سازی است. بايد احترام به انسان ها را به فرزندانمان بیاموزيم. در صورتی كه اين موضوع ملکه ذهنمان شود؛ ديگر خشونت و اسیدپاشی معنی نخواهد داشت. داور معتقد است: به فرزندانمان فرهنگ مدارا و احترام را آموزش دهیم. پیغمبر اسلام فلسفه مبعث را اخلاق مطرح م یكند، تا جلوی بروز بسیاری از اين مشکلات گرفته شود. مرد برای اين که زن مهريه اش را ببخشد، او را تحت فشار قرار می دهد و يا برعکس زن برای اين كه مهريه اش را تمام و كمال دريافت كند، از ترفندهای گوناگون استفاده می کند. اين وکیل پایه یک تاكید می كند: مبانی اسلامی ما در اين رابطه بسیار قوی است و اين مشکلات نشان می دهد كه مبحث مطالعات خانواده نیاز به یک بررسی مجدد دارد.

^{حدود تكليف مرد در پرداخت نفقه}

این وکیل پایه یک دادگستری در مورد بايدها و نبايدهای پرداخت نفقه نیز به «حمايت» می گويد: نفقه شامل چهار مورد غذا، مسکن، پوشاک و وسايل منزل است و بقیه مواردی كه به ذهن می رسد، جزو نفقه نیست. مگر در موارد خاصی كه قانون گذار گفته. به طور مثال اگر زن عادت به داشتن خدمه دارد، مرد نیز موظف است برای او خدمه بگیرد. وکیل دادگستری توضیح می دهد: پرداخت نفقه، تکلیف مرد در قبال زن و فرزندان و افراد واجب النفقه است كه رابطه نفقه بر اساس الاقرب فالاقرب است. یعنی اگر در بین بستگان افرادی باشند كه نتوانند خرج خود را بپردازند، اين افراد نیز جزو اقارب باشند، مانند خواهر مادر و پدر؛ فرد موظف به پرداخت نفقه به آن ها مي شود. از آن جهت كه فرد به همسر يا اقارب نفقه ندهد تفاوت هایی نیز وجود دارد. اگر فرد به فرزند خود نفقه ندهد، در نهايت شايد فرزند بتواند اموال او را مصادره كند. اما در واقع فقط مسوولیت حقوقی برای پدر دارد. اما در مورد همسر، شوهر هم از جهت حقوقی و هم از جهت كیفری، مسوولیت هایی دارد كه از جهت كیفری برای مرد مجازات در نظر گرفته می شود. این وکیل دادگستری خاطرنشان می كند: به طور کلی نفقه در رابطه بین حقوق زن و شوهر تکلیف مرد و حق زن است كه حتی در صورتی كه زن ثروتمند يا شاغل باشد و مرد استطاعت نداشته باشد، اين وظیفه از دوش مرد ساقط نخواهد شد. این وکیل پایه یک خاطرنشان می كند: اگر همسر با اختیار خودش از دارايي خود در منزل شوهر خرج كند، نمی تواند بخواهد كه اين مبلغ به او بازگردانده شود.

^{سخن آخر}

با توجه به آن چه كه وکلای دادگستری در گفت وگو با «حمايت» مورد تاكید قرار دادند، مرد وظیفه دارد كه نفقه همسر خود را پرداخت كند؛ شاغل بودن، پولدار بودن و... در اين تکلیف شوهر هیچ تاثیری ندارد و به هر حال مرد بايد از عهده اين تکلیف خود برآيد. از طرف ديگر بايد گفت كه موضوع نفقه البسه، مسکن و تمامی چیزهایی است كه مورد احتیاج زن قرار دارد. بنابراين نمی توان نفقه را محدود به برخی نیازها كرد. موضوع ديگری كه كارشناسان بر آن تاكید داشتند، پرداخت نفقه بعد از طلاق و مرگ شوهر است كه در شرایطی زن حق دارد همچنان نفقه را دريافت كند.

^{مطالب مرتبط با نفقه :}

1- نمونه رای مطالبه نفقه فرزندان مشترک

2- رای دادگاه خانواده، الزام به تمکین

3- نمونه رای مطالبه نفقه فرزند